Μέσα σε μια εποχή με έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις και προβληματισμούς, που αφορούν όλους τους τομείς της ζωής μας, λόγω του Covid-19, οι έφηβοι καλούνται σε μερικές μέρες να διαχειριστούν και τα συναισθήματα που τους δημιουργούν οι εισαγωγικές τους εξετάσεις.
Οι Πανελλήνιες εξετάσεις συνήθως συνοδεύονται από αισθήματα αγωνίας, ανησυχίας, τόσο από την πλευρά των μαθητών, όσο και των γονιών τους. Όσο πλησιάζουν το άγχος των εφήβων κορυφώνεται.
Ο έφηβος ανησυχεί και αγχώνεται τόσο για τη διαδικασία της εξέτασης, όσο και για το μέλλον του. Ανησυχεί όμως και για την απογοήτευση που θα φέρει στην οικογένεια και στους εκπαιδευτικούς του μια ενδεχόμενη αποτυχία του. Δυστυχώς, οι Πανελλήνιες έχουν συνδεθεί άμεσα με την εικόνα που έχει ένας μαθητής για τον εαυτό του, τις ικανότητές του και την αξία του, σε μια στιγμή μάλιστα που σηματοδοτεί το πέρασμα στην ενήλικη ζωή. Στην Ελληνική κοινωνία τα παιδιά μεγαλώνουν με την αντίληψη πως πρέπει κανείς να εισέλθει οπωσδήποτε σε κάποια πανεπιστημιακή σχολή, έτσι ώστε να αποκτήσει ένα καταξιωμένο επάγγελμα, για να θεωρείται επιτυχημένος άνθρωπος και να εξασφαλίσει το μέλλον του. Το κόστος για την υλοποίηση αυτής της αντίληψης και οι υψηλές προσδοκίες δημιουργούν επιπρόσθετο άγχος και βαρύ φορτίο για τους εφήβους.
Συμπτώματα του Άγχους
Το άγχος του εφήβου μπορεί να εκδηλωθεί με συμπτώματα σε γνωστικό, συναισθηματικό και σωματικό επίπεδο. Σωματικά συμπτώματα είναι η ταχυπαλμία, η δυσκολία στην αναπνοή, το βάρος στο στήθος, ο κόμπος στο στομάχι, η ναυτία, τάση για έμετο, το μούδιασμα άκρων και πολλά άλλα. Τα γνωστικά συμπτώματα εντοπίζονται στη σκέψη, μέσω αρνητικών σκέψεων, σκέψεων αποτυχίας και ανικανότητας. Τα συναισθήματα και η συμπεριφορά επίσης επηρεάζονται με εκδηλώσεις όπως, επιθετικότητα, νεύρα. Ευερεθιστότητα, αποφυγή καθηκόντων, απρόβλεπτες αντιδράσεις, αναποφασιστικότητα κ.α.
Το Άγχος είναι φυσιολογικό
Αρχικά είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε ότι το άγχος δεν είναι κάτι κακό. Το άγχος είναι η ψυχική και σωματική πίεση που νιώθει ένα άτομο όταν «κινδυνεύει», όταν δηλαδή διακυβεύεται η σωματική ή η ψυχική του ακεραιότητα. Είναι ένας μηχανισμός προστατευτικός, που μας προετοιμάζει ώστε να είμαστε σε εγρήγορση για να ανταποκριθούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην όποια πρόκληση. Μπορεί να είναι παραγωγικό και να μας κινητοποιήσει.
Τι μπορώ να κάνω όταν αγχώνομαι!
Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση του άγχους είναι να το αναγνωρίσουμε ως κάτι φυσιολογικό και να συμφιλιωθούμε με αυτό.
• Συνειδητοποίηση, χωρίς άρνηση. Όσο περισσότερο νοηματοδοτούμε το άγχος ως ένα καταστροφικό συναίσθημα και προσπαθούμε να το αποφύγουμε, τόσο περισσότερο το ενισχύουμε, οδηγούμενοι ακόμη και σε αισθήματα πανικού.
• Επειδή κάθε πρόσωπο, όπως και κάθε έφηβος είναι διαφορετικός χρειάζεται να μάθουμε ο καθένας για τον εαυτό του να αναγνωρίζουμε εκείνα τα σημάδια που μας υποδεικνύουν ότι έχουμε άγχος.
• Στη συνέχεια προσπαθούμε να εντοπίσουμε τις αιτίες εκείνες που μας προκάλεσαν άγχος τη συγκεκριμένη στιγμή και να σκεφτούμε μικρές αλλαγές που θα μπορούσαν να βελτιώσουν αυτές τις αιτίες.
• Η χαλάρωση είναι το αντίδοτο του άγχους. Υπάρχουν πολλοί υγιείς τρόποι με τους οποίους μπορούμε να χαλαρώσουμε το σώμα μας και να ηρεμήσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, όπως είναι οι βαθιές αναπνοές, η τεχνική της διαφραγματικής αναπνοής, οι ασκήσεις χαλάρωσης των μυών, δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, σωματική άσκηση.
• Η αντικατάσταση των αρνητικών αυτοαναφορών μας με θετικές. Οι αρνητικές σκέψεις μάς επηρεάζουν πολύ και εντείνουν το άγχος την αρνητική εικόνα εαυτού και τις παράλογες προσδοκίες που μπορεί να έχουμε από τον εαυτό μας. Θα μπορούσαμε λοιπόν αντί για «Αποκλείεται να τα καταφέρω» να πούμε «Θέλω να τα καταφέρω και θα κάνω ό,τι μπορώ για να περάσω στις εξετάσεις». Αντί για «Εάν αποτύχω, έχω αποτύχει και στα μάτια των άλλων», να πούμε «Εάν αποτύχω, οι άλλοι θα με καταλάβουν και θα μου συμπαρασταθούν». Αντί για «Δεν θα φοβηθώ» να πούμε «Ακόμη κι αν φοβηθώ, θα το αντιμετωπίσω».
• Προσπαθούμε να αναλύσουμε την κατάσταση ρεαλιστικά : Πάρε μια λευκή σελίδα χαρτί, γράψε από τη μια μεριά τι είναι αυτό που σε αγχώνει και από την άλλη πως μπορείς να το αντιμετωπίσεις. Επιχείρησε μια νοητική αναπαράσταση του γεγονότος που σου προκαλεί άγχος. Δηλαδή, φαντάσου με λεπτομέρειες το γεγονός. Θα δεις ότι όσο πιο πολύ φαντάζεσαι τις εξετάσεις τόσο πιο πολύ εξοικειώνεσαι μαζί τους! Σκέψου: ποιο είναι το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί; Πως μπορώ να το αντιμετωπίσω; Προσπάθησε να βρεις 3 εναλλακτικές λύσεις και γράψε τις σε ένα χαρτί.
• Ο επαρκής ύπνος, η ξεκούραση, ένα μικρό διάλειμμα μπορεί να είναι αναζωογονητικό και να βοηθήσει να συγκεντρωθούμε και πάλι με προσοχή στο διάβασμα ή την εξέταση.
• Επίσης σημαντικό είναι το μοίρασμα αυτών που σκεφτόμαστε και νιώθουμε με συνομηλίκους, αλλά και με τους δικούς μας ανθρώπους. Πολλές φορές η οικογένειά μας, ενώ θέλει πολύ να μας στηρίξει, δεν γνωρίζει τον κατάλληλο τρόπο. Είναι λοιπόν, σημαντικό να τους εξηγήσουμε τι μπορεί να είναι βοηθητικό και τι όχι στην στάση τους, τι έχουμε ανάγκη εμείς.
• Κατά τη διάρκεια των εξετάσεων:
– Ξεκινάμε πάντα με ό, τι γνωρίζουμε καλά.
– Αν νιώσουμε πανικό επαναλαμβάνουμε μια λέξη ή φράση που μας ηρεμεί (π.χ. «όλα θα πάνε καλά», «ηρέμησε») ή κάνουμε ένα μικρό διάλειμμα μέχρι να ηρεμήσουμε, κλείνουμε τα μάτια και παίρνουμε βαθιές ανάσες.
– Σκεφτόμαστε θετικά (έχω διαβάσει και όλα θα πάνε καλά!)
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
• Η περίοδος των εξετάσεων είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδος και για τους γονείς, οι οποίοι θέλουν να υποστηρίξουν τα παιδιά τους, αλλά στην πράξη ορισμένες φορές δυσκολεύονται.
• Ο ρόλος του γονέα είναι να υποστηρίξει το παιδί του και όχι να το καθοδηγεί με βάση τις δικές του προσδοκίες. Οι υπερβολικές απαιτήσεις των γονέων, για το καλό του παιδιού τους, προσθέτουν άγχος στα παιδιά, τα οποία νιώθουν ότι η αποτυχία δεν είναι επιτρεπτή.
• Οι γονείς χρειάζεται να είναι εκεί για να δώσουν χρόνο και χώρο στα παιδιά τους να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα, χωρίς λογοκρισία και κριτική. Τα παιδιά σε αυτή την περίοδο χρειάζονται έναν γονιό που θα σταθεί δίπλα τους με κατανόηση και αποδοχή.
• Αποφύγετε τις συγκρούσεις και δείξτε κατανόηση στα άγχη και τους προβληματισμούς τους. Συζητήστε μαζί τους. Αν βλέπετε ότι υπάρχει ένταση μεταξύ σας απομακρυνθείτε για λίγο και δώστε χρόνο στους εαυτούς σας να ηρεμήσετε.
• Τα παιδιά δεν έχουν τόσο πολύ ανάγκη τις συμβουλές και τις υπενθυμίσεις, όπως «Διάβασες;», «Έκανες επανάληψη;». Αυτό λειτουργεί ακόμη πιο αγχωτικά. Χρειάζονται περισσότερο να νιώσουν ότι οι γονείς τους τα εμπιστεύονται, ότι πιστεύουν σε αυτά και χαίρονται που προσπαθούν.
• Αντί για τα παραπάνω, θα ήταν βοηθητικό εάν οι γονείς παρότρυναν το παιδί τους να δώσει χρώμα στην καθημερινή του ρουτίνα. Η χαρά, ως αίσθημα, είναι το αντίδοτο στο αίσθημα άγχους. Μία βόλτα, λίγη ώρα χαλάρωσης, κάποιοι φίλοι, λίγα αστεία, θα βοηθήσουν στη μείωση του άγχους, πολύ περισσότερο από τις συμβουλές ενός επίσης αγχωμένου γονέα. Αντί για το «μην αγχώνεσαι» δοκιμάστε να δώσετε επιλογές για συγκεκριμένα βήματα (π.χ. κάνε ένα διάλειμμα τώρα, έλα να οργανώσουμε μαζί το χρονοδιάγραμμα της ημέρας σου, κτλ) .
• Οι γονείς χρειάζεται να περάσουν στο παιδί τους το μήνυμα, ότι η προσωπική τους αξία δεν εξαρτάται από την επιτυχία τους στις εξετάσεις. Αυτό που μόνο κρίνεται είναι η επιτυχία ή όχι ενός στόχου τους. Η αποτυχία υπάρχει στη ζωή μας, όπως και οι εναλλακτικές επιλογές, αλλά υπάρχουν και οι δικοί μας άνθρωποι που είναι πάντα εκεί για να μας στηρίξουν.
Ας θυμόμαστε ότι οι Πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν ένα μόνο κομμάτι στη ζωή του έφηβου και της οικογένειάς του – όχι την ίδια τη ζωή – και ότι το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού. Αυτό που χρειάζεται είναι να βρούμε τρόπους να το διαχειριζόμαστε με τον πιο θετικό και λειτουργικό τρόπο.
Η κατανόηση και η αγάπη των γονιών, ανεξαρτήτου επίδοσης, θα βοηθήσει τον έφηβο που πιέζεται, δημιουργώντας του ένα ασφαλές πλαίσιο, στο οποίο μπορεί να ανοίξει τα φτερά του προς το δικό του μέλλον, τις δικές του επιθυμίες, τους δικούς του στόχους, προς την ενηλικίωσή του.
ΑΘΗΝΑ ΓΑΙΤΑΝΗ Επιστημονικό στέλεχος